Udar mózgu jest to jedna z głównych przyczyn zgonów i inwalidztwa we współczesnym świecie. Uznawany jest za poważny problem medyczny, ale też społeczny i ekonomiczny. Zmiana stylu życia obejmująca modyfikację sposobu żywienia pozwala nie tylko zmniejszyć ryzyko jego wystąpienia, ale może także wspierać chorego w procesie zdrowienia po już przebytym udarze.
Znaczenie diety w profilaktyce pierwotnej i wtórnej udaru mózgu
Udar mózgu jest to nagły deficyt neurologiczny spowodowany niedokrwieniem ośrodkowego układu nerwowego lub krwotokiem. Szacuje się, że 75% notowanych przypadków stanowią udary niedokrwienne. Wynikają one z ogniskowego zamknięcia światła naczynia, które prowadzi do przerwania dopływu tlenu i glukozy do mózgu skutkując zaburzeniem procesów metabolicznych w dotkniętym obszarze. Ze względu na częstość występowania udarów oraz ich poważne konsekwencje zdrowotne, społeczne i ekonomiczne podkreśla się rolę konieczności prowadzenia szerokiej profilaktyki schorzeń układu sercowo-naczyniowego. Warto wiedzieć, że mamy w tym przypadku do czynienia ze skutecznymi narzędziami prewencji pierwotnej oraz wtórnej. Oznacza to, że modyfikując czynniki ryzyka możemy zmniejszyć prawdopodobieństwo wystąpienia pierwszego incydentu, ale również zapobiegać powikłaniom po przebytym udarze i nawrotom choroby. W obu przypadkach działania profilaktyczne powinny obejmować zmianę stylu życia. Do zalecanych w ich obszarze działań zaliczamy:
- Redukcję spożycia soli i słonych produktów– celem lepszej kontroli ciśnienia tętniczego krwi
- Unikanie pokarmów bogatych w cukry proste, wybieranie żywności o niskim i średnim indeksie oraz ładunku glikemicznym – aby zmniejszyć ryzyko rozwoju cukrzycy lub jeśli występuje lepszą kontrolę poziomów glikemii
- Zmniejszenie spożycia pokarmów będących źródłem nasyconych kwasów tłuszczowych i tłuszczy trans z równoczesnym zwiększeniem spożycia jedno i wielonienansyconych kwasów tłuszczowych – celem poprawy stężenia lipidów we krwi
- Zwiększenie aktywności fizycznej
- Rzucenie palenia
- Unikanie nadmiaru alkoholu
- Kontrolę ilości przyjmowanych kalorii – tak by utrzymywać masę ciała w zakresie prawidłowego BMI, zagrożenie dla zdrowia stanowi zarówno niedożywienie jak i nadwaga lub otyłość pacjenta
Należy zauważyć, że dieta dla pacjenta po udarze mózgu powinna być ustalana indywidualnie po konsultacjach ze specjalistami takimi jak lekarz, neurologopeda oraz dietetyk. Stosowany model żywienia jest zależny od wielu zmiennych takich jak wiek, stan odżywienia czy choroby współtowarzyszące.
Ryzyko niedożywienia u chorego po udarze
U pacjentów hospitalizowanych z powodów neurologicznych w tym także udarów mózgu często w okresie opieki i usprawniania obserwuje się zaburzenia i stany kliniczne ograniczające przyjmowanie odpowiedniej ilości składników odżywczych. Do takich zaburzeń zalicza się m.in. dysfagię, którą w dużym uproszczeniu można nazwać trudnościami w procesie połykania. Niedostateczna podaż energii a wraz z nią niedobór składników odżywczych, witamin czy składników mineralnych prowadzą do rozwoju zjawiska niedożywienia. Pacjenci neurologiczni należą do grupy szczególnie narażonej na występowanie tego problemu. Nieodpowiedni stan odżywienia jest czynnikiem negatywnie rokującym w procesie leczenia chorego. Zwiększa ryzyko wystąpienia powikłań takich jak odleżyny czy zakażenia. Znacząco obniża jakość życia pacjenta oraz zmniejsza skuteczność rehabilitacji. Dlatego też odpowiednia dieta dla pacjenta po udarze jest niezwykle istotna. Powinna dostarczać właściwej ilości energii w postaci posiłków, które pacjent jest w stanie spożyć samodzielnie lub z pomocą osób bliskich. Jeśli z różnych przyczyn żywienie doustne jest niemożliwe lub nie pokrywa zapotrzebowania osoby chorej podejmuje się interwencję żywieniową, która może objąć zastosowanie specjalnych preparatów żywieniowych, żywienie dojelitowe lub pozajelitowe. W przypadku pacjentów z dysfagią konieczna jest też modyfikacja diety w zakresie konsystencji. Dopasowanie jej wymaga dokładnej wiedzy na temat rodzaju zaburzeń połykania pacjenta. Najczęściej osoba chora spożywa posiłki o konsystencji półpłynnej i papkowatej (rozdrobnionej) oraz zagęszczone płyny. Zaleca się w takich okolicznościach kontakt z neurologopedą i dietetykiem. W celu zapobiegania zjawiska niedożywienia warto również zwrócić uwagę na często niedoceniane kwestie takie jak: spożywanie posiłków w miłej atmosferze, razem z bliskimi, odpowiednia ich atrakcyjność wizualna czy smakowa.
Pokarmy wskazane i przeciwwskazane dla chorych po udarze
W przypadku osób po udarze bardzo ważną kwestią żywieniową jest unikanie składników mogących podnosić ryzyko dalszych powikłań sercowo-naczyniowych takich jak sód czy nasycone kwasy tłuszczowe. Dlatego modyfikacja żywienia pacjenta powinna polegać na eliminacji lub znaczącym ograniczeniu spożycia:
- Soli, przypraw ją zawierających i pokarmów słonych takich jak wędliny, przetwory mięsne, solone ryby, słone przekąski typu paluszki, chipsy, kostki rosołowe, przyprawy typu maggi
- Pokarmów typu fast food
- Tłustego mięsa i przetworów, które z niego powstają typu parówki, pasztety itp.
- Masła, słoniny, łoju, smalcu, boczku
- Tłustego nabiału w tym serów żółtych
- Wysokozmineralizowanej wody mineralnej
- Alkoholu
- Napojów energetycznych, typu cola, kawy naturalnej
- Cukru, słodyczy i napojów słodzonych
- Pokarmów smażonych, pieczonych na tłuszczu
Unikanie żywności przetworzonej pozwala znacząco zmniejszyć ilość sodu w diecie osoby chorej. Warto, bowiem wiedzieć, że jony tego pierwiastka występują często, jako składnik substancji celowo dodawanych do żywności dla poprawy jej smaku, konserwacji czy regulacji kwasowości. Przykładem tego typu związków są np. glutaminian sodu czy izoaskorbinian sodu. Do pokarmów, które powinny stanowić podstawę diety osoby po udarze zaliczamy:
- Chude mięsa takie jak drób, chuda wołowina, cielęcina, królik
- Chude i tłuste ryby
- Chude lub półtłuste przetwory mleczne
- Orzechy i pestki – zwykle mielone, w postaci masła ze względu na trudności w przełykaniu i związane z nim ryzyko zadławienia
- Oleje roślinne w tym oliwa z oliwek, rzepakowy, lniany – dodawane do potraw po przygotowaniu, na surowo
- Kasze, ryże, makarony, pieczywo – jeśli pozwala na to stan zdrowia w postaci pełnoziarnistej
- Warzywa i owoce – w różnych postaciach, jeśli pozwala na to stan zdrowia także surowej. W ilości minimum 5 porcji dziennie. Szczególnie poleca się te bogate w potas takie jak: banany, brzoskwinie, czarne porzeczki, brukselka, brokuły, natka pietruszki, pomidory, ziemniaki.
- Niskosodowa woda mineralna
- Przyprawy zastępujące sól takie jak koperek, czosnek, tymianek, oregano, bazylia, estragon, czubryca, czarnuszka, pietruszka, anyż itp.
Równie ważne znaczenie, co jakość przyjmowanych pokarmów ma również ich ilość. W przypadku występowania zjawiska nadwagi lub otyłości wskazana jest stopniowa, rozsądna w tempie redukcja masy ciała. Jeżeli pacjent jest niedożywiony lub grozi mu niedożywienie należy szczególnie zadbać o odpowiednią ilość energii w diecie podanej w postaci możliwej do spożycia, przyswojenia i wykorzystania.