Nadciśnienie tętnicze uznawane jest za najważniejszy czynnik ryzyka przedwczesnych zgonów na całym świecie. Wartości ciśnienia tętniczego wykazują liniowy związek z zapadalnością i śmiertelnością z tytułu chorób sercowo-naczyniowych oraz niewydolności nerek. Warto wiedzieć, że leczenie tego stanu niezależnie od stopnia jego zaawansowania powinno obejmować zmianę stylu życia ze szczególnym uwzględnieniem modyfikacji sposobu odżywiania.
Znaczenie diety w leczeniu nadciśnienia tętniczego
Za jeden z podstawowych elementów terapii nadciśnienia tętniczego uznaje się modyfikację stylu życia. Obejmuje ona działania takie jak: rezygnację z palenia tytoniu, ograniczenie konsumpcji alkoholu, zwiększenie aktywności fizycznej, redukcję masy ciała w przypadku zjawiska nadwagi i otyłości, zmianę nawyków żywieniowych. Co istotne wprowadzenie wymienionych zaleceń rekomenduje się wszystkim pacjentom niezależnie od tego czy stosowane są u nich leki o działaniu hipotensyjnym (obniżającym ciśnienie krwi). Prawidłowo skomponowana dieta ma ogromny wpływ na wiele parametrów związanych z ryzykiem chorób układu sercowo-naczyniowego. Jednym z nich jest właśnie ciśnienie tętnicze krwi (BP). Podstawowym składnikiem diety wpływającym na wartości BP jest sód. Źródłem pokarmowym tego pierwiastka jest przede wszystkim sól. Przyprawa ta jest powszechnie stosowana do przygotowywania różnych potraw oraz wykorzystywana w procesach produkcji żywności. Nadmierne jej spożycie prowadzi do występowania nadciśnienia tętniczego, podnosi ryzyko rozwoju raka żołądka oraz udarów naczyń krwionośnych. Dlatego głównym zaleceniem żywieniowym w przypadku zbyt wysokiego BP powinno być ograniczenie spożycia soli oraz pokarmów zawierających duże jej ilości. Równie ważnym przy nadciśnieniu składnikiem mineralnym jest potas. Zwiększenie poziomu jego konsumpcji wpływa na obniżenie ciśnienia tętniczego. Pamiętając o tym, że wysokie poziomy BP stanowią jeden z najpoważniejszych czynników ryzyka rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego modyfikacje żywienia powinny obejmować również podniesienie ilości błonnika w diecie oraz związków o charakterze antyoksydantów takich jak np. beta karoten, witamina C czy kwasy fenolowe. Uzyskać ten efekt można przez zwiększenie spożycia warzyw i owoców. Ważne w tym kontekście są także zmiany dotyczące ilości i jakości spożywanych kwasów tłuszczowych. Za konieczne uznaje się zmniejszenie konsumpcji pokarmów zawierających nasycone tłuszcze i tłuszcze w konfiguracji trans na korzyść kwasów wielo i jednonienasyconych. Niefarmakologiczne metody leczenia nadciśnienia tętniczego stanowią ważny, ale często niedoceniany element terapii pacjenta. Warto wiedzieć, że zalecenia, które one obejmują pozwalają obniżyć ryzyko występowania nie tylko chorób serca i naczyń, ale wielu innych schorzeń np. cukrzycy czy nowotworów.
Produkty pokarmowe, których należy unikać przy nadciśnieniu tętniczym
Dieta przy nadciśnieniu tętniczym powinna ograniczać spożycie składników takich jak przede wszystkim sód, ale też nasycone kwasy tłuszczowe, tłuszcze w konfiguracji trans oraz cukier. Wymaga to eliminacji lub zmniejszenia poziomu konsumpcji produktów takich jak:
- Sól i wszystkie mieszanki z jej udziałem typu Vegeta, Maggi – zaleca się jej całkowitą eliminację z jadłospisu w pod postacią przyprawy dodawanej w przygotowaniu dań. Warto wiedzieć, że odpowiednią ilość sodu dostarczy wraz z gotowymi produktami prawidłowo skomponowana dieta. Sól w celu smakowym zastąpić można ziołami takimi jak czubryca, estragon, bazylia, oregano czy tymianek.
- Produkty z duża zawartością soli, czyli solone ryby, konserwy, przekąski takie jak chipsy, krakersy, paluszki, chrupki, wędzone wędliny, mięsa, produkty marynowane, żywności typu fast food
- Napoje energetyczne, typu cola, słodzone
- Nadmierna ilość naturalnej kawy
- Alkohol
- Cukier i słodycze, szczególnie ciastka, ciasteczka, batoniki, cukierki
- Tłuste mięsa, wędliny, masło, słonina, łój, smalec
- Wysokozmineralizowane wody mineralne
Należy pamiętać, że im bardziej przetworzona żywność tym zawiera ona więcej sodu. Jony tego pierwiastka znajdują się również w wielu substancjach celowo dodawanych do żywności o przeznaczeniu konserwującym, wzmacniającym smak, przeciwutleniającym czy regulującym jej kwasowość. Przykładem takich związków są: benzoesan sodu, izoaskorbinian sodu, octan sodu czy powszechnie stosowany glutaminian sodu. Dlatego też dieta w nadciśnieniu tętniczym powinna bazować na produktach nieprzetworzonych.
Pokarmy wskazane w diecie przy nadciśnieniu tętniczym
Dieta przy nadciśnieniu tętniczym powinna być bogata w żywność o wysokiej zawartości składników pokarmowych korzystnie wpływających na układ sercowo-naczyniowy. Pokarmy, które muszą pojawiać się w menu osoby z podwyższonymi wartościami ciśnienia tętniczego krwi (BP) to:
- Warzywa i owoce – szczególny nacisk należy położyć na produkty o wysokiej zawartości potasu takie jak: banany, brzoskwinie, czarne porzeczki, brukselka, brokuły, natka pietruszki, pomidory, ziemniaki
- Przyprawy takie jak np. anyż, bazylia, gorczyca, kminek, kolendra, cebula, czosnek, koperek, oregano, lubczyk, estragon, majeranek, pietruszka, tymianek, liście laurowe, mięta, goździki, pieprz, papryka, estragon, chrzan, imbir, wanilia, ziele angielskie, czubryca – traktowane, jako alternatywa dla soli
- Strączki
- Chudy i półtłusty nabiał
- Orzechy
- Ryby
- Oleje roślinne – szczególnie oliwa z oliwek, olej rzepakowy, z orzechów włoskich czy lniany
- Czosnek i cebula
- Pełnoziarniste produkty zbożowe takie jak grube kasze, makarony i pieczywo pełnoziarniste, płatki zbożowe, otręby
- Produkty naturalnie zawierające fitosterole takie jak oleje sezamowy, słonecznikowy, kukurydziany, orzechy, strączki, sezam
- Chude gatunki mięs
Jak w każdym jadłospisie także w nadciśnieniu tętniczym ważnym zaleceniem jest spożycie odpowiedniej ilości płynów. Należy uzupełniać je za pomocą wody mineralnej niegazowanej niskosodowej, herbaty zielonej, czerwonej, białej, soków warzywnych, kontrolowanych ilości herbaty czarnej. Kwestię spożycia kawy należy rozważać indywidualnie. U niektórych pacjentów dopuszcza się konsumpcję ograniczonej ilości tego napoju.